org

benim hastalık boyutunda bir takıntım vardır bu org konusunda, bir kaç paylaşımımda bahsetmiştim daha önce... ülkemizde "org" olarak adlandırılan çok geniş bir müzik aleti grubu olması ve farklı adlandırılmalara gidilmeden, tamamına org adı verilmesidir bu takıntı... aslında bu takıntımda pek de haklı değilim, biliyorum ama üzerinde tuşları olan, birbiriyle alakasız her türlü cihaza tek bir isim verilip, org denmesini de hep yadırgamışımdır... keyboardlar & piyanolar başlıklı eski paylaşıma göz gezdirirseniz anlarsınız bu takıntımı... bu gereksiz takıntımda pek de haklı değilim dememin sebebi ise şu; aslında benim "org" denilip geçilmesini yadırgadığım cihazlar da "org" denen şeyin geliştirilmiş, elektronikleştirilmiş, dijitalleştirilmiş halleri... üstelik türkçe karşılıkları da yok ve tamamına org deyip geçmek de yanlış sayılmaz...

benim takıntılı biçimde "gerçek org" dediğim ve hayranı olduğum şey aşağıdaki muhteşem varlık oluyor...

şunun güzelliğine ve zarafetine bakar mısınız!... bir enstrüman bu heybetli şey!... inanmak ve akla kabul ettirmek de o kadar kolay değil... bu ingiliz orgu olarak bilineni ve güzel olduğu için buraya koydum fotoğrafını... çok daha büyükleri mevcut tabii... çok zarif, kibar ve zarifliğinden beklenmeyecek kadar da güçlü... minicik tuşuna buradan bir basıyorsun, borularda kasırga kopuyor!...

pan flüt

org aslında çok basit bir sisteme sahip... flütler bütünü desem olur... yada pan flüt daha iyi... bakın, orga ne kadar benziyor... orgda, devasa boyutlarda borulara üflemek mümkün olmadığı için, körükle yüksek basınçta hava basılıyor, tek farkı bu... orgun minyatürü akordiyon olabilir mesela... akordiyonun orgdan farkı, körükle yaratılan havanın metal parçalarında titreşim yaratması... orgda ise benzeri tireşim borulardan elde ediliyor... zaten bütün sesler titreşim değil midir... hiç bir müzik aletinin diğerlerinden pek de farkı yok anlaşılacağı üzere... ya gitar, keman ve piyanoda olduğu gibi teller titreşiyor yada boru benzeri yapılar, metal çubuklar titreşiyor... ses tellerimiz gibi... bu titreşimleri kontrol edebildiğiniz taktirde enstrüman elde etmiş oluyorsunuz... ses tellerimiz üzerinde kontrolü ele geçirdiğimizde, konuşmaya ek olarak şarkı da söylüyoruz...

org dendiğinde ilk akla gelen kiliseler oluyor... kilisenin boyutlarına göre org boyutları da değişiyor... en büyük orglar da doğal olarak katedrallerde bulunuyor... aralarında boyut ve boyuta bağlı olarak çıkan ses haricinde önemli bir fark yok... boru sayıları ve büyüklükleri değişiyor... bu borular metal yada tahta olabiliyorlar ve tabii ki çıkan ses de değişime uğruyor...

orgun tarihçesi nedir acaba deyip de incelemeye kalkıştığınızda resmen bir çukura düşüyorsunuz çünkü yukarıda belirttiğim gibi, bu org denen şeyin temeline indiğinizde herhangi bir boruya üflemeye kadar gidiyor... benim "hah işte bu orgun dedesidir" diyebildiğim bir kaç antik enstrüman var... iş "harp" a kadar uzanıyor aslında resmen... daha doğrusu "lir" e kadar... şu yukarıdaki pan flütte, borular yerine teller gerin, oluyor size bir lir... pan flütün borularını teke indirin ve üzerine delikler ekleyin, oluyor bu sefer bir flüt... lire sap ve perdeler ekleyin, bu sefer de gitar oluyor... aslında bütün enstrümanların çocukluğuna inmeye kalkarsanız en sonunda pan flüt yada lir benzeri bir şeye ulaşıyorsunuz...

hydraulis (su orgu)

gayr-ı bilimsel açıklamamla resmen çalgı biliminin ve arkeolojinin içine ettim:)... konu uzmanı biri okusa, her tarafıyla güler bana:)...

orgun ve piyanonun hatta tüm tuşlu çalgıların atası olarak kabul edilebilecek enstrüman olarak çoğu kaynakta yanda fotoğrafı görülen hydraulis gösteriliyor... hydraulisin aslında pipe orgdan hiç bir farkı yok... borulara hava basma işi için enerji sudan sağlanıyor sadece... milattan 250-300 yıl önce mısırda yaşayan berber çırağı ktesibios tarafından geliştirilmiştir... iskenderiyede yaşayan ktesibios ilk mühendislerden biri olarak kabul edilmektedir ve bir çok icadı vardır... en önemli diğer icadı ise su saati olmuştur... org ve piyano gibi tuşlu çalgıların bilinen en yaşlı dedesi olan su orgu aslında çok büyük bir pan flüttür... suyun havayı sıkıştırmasından yararlanılarak, pan flütten ses çıkarılmıştır...

rüzgar orgu

bir de rüzgardan yararlanılan tipi var... tıpkı değirmenler gibi bu antik orglar... orgun dedelerindeki en önemli eksiklik, klavye kısmının olmamasıdır... sonraki dönemlerde ses kontrolünü sağlayan ve register olarak adlandırılan mekanizma eklenmiştir...

neyse, biz dönelim şu zarif ve çok güçlü orgumuza... bu bol miktarda boruları olan org "pipe" org olarak bilineni oluyor... çok büyük katedrallerde, kiliselerde ve dev konser salonlarında devasa boyutlara ulaşan orglardır... bu orglar aslında sadece müzik açısından önem taşımazlar... sanayi devrimi öncesinde insan tarafından yapılan ilk kompleks mekanik makinalardır... bu açıdan bakıldığında çok daha büyük önem kazanmaktadırlar... kilise müziğinin ve klasik müziğin en önemli enstrümanı olması açısından da çok önemlidir... müziğe kilisede başlayan bir çok klasik besteci ve müzisyen sayesinde org için bestelenen ve yorumlanan eser sayısı oldukça fazladır...

küçük kiliselerde, salonlarda, evlerde yada saraylarda kullanılan portatif, pozitif ve reed org olarak adlandırılan küçük orglar yanında, boru sayısı binlerce olan, 5-6 katlı bina boyutlarına ulaşan dev orglar da vardır... önde bulunan dev borular aslında bu orgların gerçekte kapladıkları alanı örtmektedirler ve mekanizma içine girmeyen bir kişinin bu dev enstrümanı kafasında canlandırabilmesi de pek mümkün olmamaktadır...

duomo di milano (16 bin boru)

yukarıdaki fotoğraf milanodaki dünyanın en büyük orglarından birine ait... orgun borularının çok küçük bir kısmı görünür durumda ve neredeyse tamamı gizlenmiş... bu orgdaki boru sayısı 16 bin!... 1395 yılında yapılmış ve defalarca yenilenmiş...  son yenileme 1986 yılında yapılmış...

klasik dev orglarda 2 ana bölüm bulunmaktadır... birinci bölüm çok değişen sayılardaki borulardır... borular dikey olarak konumludurlar... ikinci bölüm ise orgun çalındığı kısımdır ve konsol adı verilmektedir... el ve ayak klavyeleri vardır ve büyük orglar 5-6 el klavyesine sahip olabilmektedirler... pedallarla basınçlı hava borulara gönderilmekte, çıkacak sesin kontrolü ise klavyelerle yapılmaktadır... orglar aslında çok karmaşık bir yapıya sahip... tek bir tuşa bastığınızda, orgun boyutlarına ve boru adetine bağlı olarak, çok sayıda boru devreye girmekte ve çok farklı ses renklerine ulaşılabilmektedir...

aşağıdaki video çocuklara berlin filarmoninin tanıtımı amacıyla hazırlanmış ve berlin filarmoninin çok tanınmış orgçusu olan cameron carpenter orgu tanıtıyor... sarah willis de borular arasında dolaşıyor... pipe orgu anlama açısından biraz uzunca ama çok güzel bir video...



aslında farklı amaçlar için çok farklı orglar üretilmiş... örneğin "tiyatro orgu" bile mevcut ve çok önemli bir işleve sahip... tiyatro, müzikal ve en önemlisi sessiz filmlerde müzik yapma amacıyla kullanılmış olan çok fonksiyonlu ve bir kısmı elektrikli tiyatro orgları uzun bir süre kullanılmış... büyük ihtimalle o günün koşullarında vazgeçilmez bir alet idi tiyatro orgları... "tiyatro müzisyeni" olmak o dönemlerde çok önemli idi çünkü oyun sahnelenirken aynı anda canlı olarak müzik yapıyordu bu müzisyenler... öyle kolay ve basit bir iş değil... aşağıdaki video biraz eskilere gitmeye çalışırsak, çok tanıdık gelecek... işte o müzikleri yapan müzisyenlerdi bu tiyatro müzisyenleri...



tek başına resmen senfoni orkestrası tadı verebiliyor!... duyguları da çok güzel aktarabiliyor tek başına... bu sebeple tiyatro ve sessiz filmler için uzunca bir süre vazgeçilmez olmuş bu orglar... bu arada hemen belirteyim, yaşından da anlaşılacağı üzere, kay mc abee de bir tiyatro müzisyeni...

org uzunca bir dönem önemini korumuştur... bu cümlenin devamında normalde sonradan unutulmuştur gibi bir şey gelmesi gerekiyor normalde ama sonrasında önemini daha da artırmıştır:)... önemini yitirmesi mümkün olmayan bir enstrüman çünkü... kiliselere, katedrallere sığmamış; şatolara, saraylara, tiyatrolara, filmlere ve evlere girmiştir... caza, bluesa ve rocka girmiştir... ihtiyaçlara ve mevcut teknolojiye göre sürekli biçim ve işlev değiştirmiştir ve belki farkında değiliz ama hayatımızın her yerine dalmıştır... günümüzde düğünlere, barlara, konserlere, stüdyolara, evlerimize iyice yerleşmiştir... hem de öyle bir yerleşmiştir ki; insanları ekmeklerinden bile etmiştir... düğün orkestralarını yok etmiştir mesela... canlı müziği resmen tekeline almıştır... müzik kayıt stüdyolarını bile ciddi biçimde sarsmıştır... sürekli ufalmış ve virüs gibi yayılmıştır:)...

16. yüzyılda orglara farklı enstrüman seslerini verebilecek borular da eklenmeye başlamıştır... nasard, flüt, kromorn, trompet, kornet gibi sesler ilk eklenen sesler olmuştur... 17. yüzyılda ve sonrasında obua ve insan sesine yakın sesler eklendi... anlaşılacağı üzere; daha o yıllarda günümüz org kavramı doğmaya başladı... bu eklentiler orgu "tek başına müzik" yapmaya dönüştüren atılımlar olmuştur... işte bugün bana "org enstrüman değildir" dedirten de bu değişimlerdir... devasa boyutlardaki bir enstrümana boru takımları ekleyip, farklı sesleri taklit etmeye kalkışmanın aslında pek de bir anlamı yoktu... tembellik ve kolaycılık o zamanlarda başlamış demek ki... bina boyutlarındaki bir çalgıya bunu yapabilen insanoğlu; elektrik, elekronik ve dijital işin içine girince sapıttı iyice doğal olarak:)...

org denince benim aklıma j. s. bach, toccata, hammond ve jon lord geliyor... ve biraz caz, çok az da blues... yakışıyor bunlara... bir de daha önce hiç farketmemiştim ama org aynı zamanda kadınlara da çok yakışıyor... düşününce tuhaf geliyor ama gerçekten çok yakışıyor... ben yakıştırıyorum, sizi bilemem... org kadındır zaten... hammond ve jon lord ikilisini paylaşma hakkımı saklı tutarak; önce bir taşla 4 kuş vurayım ve bach + caz + barbara dennerlein + hammond diyeyim... harika bir 4 ü 1 arada olmuş bence...



hammond!... gerçek bir efsane... bugün hala daha orgdan bahsediyorsak, hammond sayesinde... seçkin yerinden çıkarmış, kitlelere kazandırmıştır orgu... org kabuğunu kırmıştır hammond ile...

hammond org benim bildiğim ve duyduğum kadarıyla ilk kez procol harum un o felaket parçası whiter shade of pale de kullanılmıştı... aslında öncesi var tabii ama ilk dikkat çekişi ve yaygınlaşmaya adım atması demek belki daha doğru olur... bir çok kaynakta orgun bu parçada bu kadar yoğun kullanılmış olmasına kilisenin çok ciddi bir şekilde tepki gösterdiği söyleniyor... ben 1967 yılı canlı çekimini paylaşıyorum herkesin bildiği bu parçanın... yeni modelini aşağıdaki linkten izlemenizi şiddetle öneririm...

http://youtu.be/St6jyEFe5WM



orgun geniş kitlelere yayılması için ufalması, elektrikli olması ve tabii ucuzlaması da gerekiyordu... bunu saat tamircisi laurens hammond gerçekleştirdi 1935 yılında...

hammond

elektrikli ilk orgu geliştiren hammond mıdır bilmiyorum ama "başarılı" olan ilk org hammond onu biliyorum... günümüzde de apayrı yeri vardır hammond orgların...

 laurens hammond & hammond org

hammond denince akla gelen model b3 tür... bunun yanında c3 ve a100 gibi modeller de çok tutulmuş ve ön plana çıkmıştır... hammond org bir çok önemli efekti de verebilen bir cihaz olması sebebiyle caz, gospel, blues, rock gibi müzik türlerine kolayca adapte olmayı başarmış ve çok popüler olmuştur... 60 ve 70 li yıllarda org; santana, deep purple, procol harum, pink floyd ve doors gibi çok ünlü gruplarca kullanılmış ve ön plana çıkarılmıştır...

jon lord hakkımı saklı tutmuştum az önce... güzel bir jon lord solosu ekleyeyim şimdi... deep purple farkı ile ter fışkıran bir hammond lordu:)... lazy...



elektro orgların atası, 1897 yılında thaddeus cahill tarafından geliştirilen dinamofondur... daha yaygın olarak bilinen adı ile; telharmonium oluyor bu... ilk elektromekanik enstrüman olan telharmonium aynı zamanda ilk sentetik enstrüman olarak kabul edilebilir tabii... "horn" tip hoparlörle çalışmaktadır... İlk elektro org olarak kabul edilen ve 1935 yılında üretimine başlanan hammond org da elektromekanik bir alettir ancak daha çok "leslie" hoparlörlerle kullanılmaktadır... donald j. leslie tarafından geliştirilen bu hoparlörlerde yukarıda bahsettiğim "horn" tipi ses vericiler dönmektedirler... aşağıdaki resimde görüldüğü üzere, leslie hoparlör içinde amfi ve hoparlör kombinasyonu bulunmaktadır...

şimdi benim en başta bahsettiğim ama çaresini de bulamadığım org takıntıma gelelim... "enstrüman" anlamında org aslında sadece "pipe org" olarak bilinen borulu orgdur... pipe org da bile "taklit" ses üretme amacıyla binlerce boruya sahip sistemler eklenmiştir... bu noktada enstrüman vasfı da yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlamıştır orgun ve 17. yüzyıldan günümüze kadar sürekli değişim ve gelişim göstermiştir... bu gelişmelerin tamamı hep "seslerin yapay üretimi" konusunda olmuştur... yani amaç çoğu zaman "tek başına müzik" yapmak olmuştur... yapay ses üretimini de belli bir noktaya kadar anlayabiliyorum ve bu sebeple hammond gibi elektromekanik sistemleri de org içine alabiliyorum ama özellikle 60-70 yıllarından itibaren eklenmeye başlanan özellikler sebebiyle artık ben bu cihazlara enstrüman gözüyle bakamıyorum... ama nedir onlar? derseniz; ben de bilmiyorum...

novachord synthesizer

durum şu özetle; su orgu, rüzgar orgu, pipe org, reed org, telharmoniyum, elektro org, elektromekanik, elektrostatik, vakum tüplü, transistörlü org derken, bu elektro orga teknoloji geliştikçe o kadar çok özellik eklenmiştir ki, bugün bu sınıf cihazlarda dijital teknoloji resmen tavan yapmıştır... önce daha önce değindiğim gibi, yapay sesler eklenmiştir... daha sonra yavaş yavaş ritm eklenmeye başlanmıştır... ses sentezleme; başta analog olarak, sonrasında dijital olarak gerçekleştirilmiş ve bu cihazlara "synthesizer" adı verilmiştir... sonra bu ses sentezleme teknolojisi önce analog olarak, sonra dijital olarak elektro orglara ilave edilmiştir... ritm, yerini "accompanying" yani eşlik alt yapısına bırakmıştır... sampler ve sequencer eklenmiştir... org denen şey bugün en başından en sonuna kadar, hatta albümün yayınlanmasına kadar, hatta ve hatta klibinizin hazırlanmasına kadar bütün işlerinizi yapar hale gelmiştir... klavye yada keyboard denmektedir; workstation denmektedir, yada kısaca org denip geçilmektedir...

org yaz yaz bitmez... yazmayı unuttuğum önemli bir şey çıkarsa sonradan eklerim... güzel bir video ile bitireyim artık...

wersi nin tanıtım konserinden... ünlü orgçu claudia hirschfeld dan...