orpheusun liri

lir

lyra yani lir bilinen en eski müzik aletlerinden biri oluyor... koskoca hermes icad etmiş liri...

hermes daha küçücük bir çocukken kaplumbağanın kabuğunu çıkarmış ve kabuğa bağırsak germiş... olmuş lir... hayatımı versem aklıma gelmezdi bu... neyse, bu koskoca hermes... icad ettiği liri almış, kardeşi apollon a hediye etmiş... hermes de apollon da doğal olarak zeus un çocukları oluyorlar çünkü neredeyse herkesin babası zeus zaten... alınan hediye başkasına verilmez ama bunlar da tanrı, sorgulanmaz şimdi... apollon da liri çok daha küçük bir çocuk olan orpheus a hediye etmiş...

sonunda kıymetini anlayana ulaşmış lir... orpheus liri o kadar güzel çalar ki, o çaldığı zaman her şeyin sustuğu söylenir... o derece yani... bitki ve hayvanların bile susup, orpheus u dinledikleri rivayet ediliyor... lir çalmayı perilerden öğrenmiştir çünkü... büyük ihtimalle bizim müzler yani musesler öğretmişlerdir... ilham perilerimiz buradalar... orpheus sanatçı bir kişiliğe sahip olduğu için olsa gerek, öyle diğerleri gibi güçlü kuvvetli bir adam değilmiş... savaşlarda filan savaşamazmış pek ama çok da işe yararmış değişik şekillerde... bir savaş seferi esnasında gemi dalgalar tarafından öyle berbat sallanıyormuş ki! batacaklarmış neredeyse ama orpheus lirini çalmaya başlayınca deniz kudurmayı bırakmış... kurtulmuşlar...

besteci webster young; aşağıdaki videoda orpheusun çaldığı lire en yakın enstrüman hakkında bilgi veriyor... yukarıda hermesin liri kaplumbağa kabuğundan yaptığını yazmıştım... işte bu sebeple gerçek lir aşağıdaki enstrüman oluyor... aslında yunan mitolojisindeki lute yani lavta olarak bilinen müzik aletinin atası aslında...



israildeki megiddo (armageddon) kazılarında arkeologlarca bulunan megiddo liri... çok güzel...



aşağıdaki ise sakson liri... bu parça da çok hoş...

eurydike ve orpheus

eurydike ile evlidir orpheus ve deliler gibi aşıktır eşine... eurydike bir gün dolanırken, aristaios kendisine saldırır!... düşük seviyeli bir tanrı!... aristaios arıların tanrısıdır ve eurydike ye o da aşıktır... eurydike kaçmaya başlar ama arılar saldırır kendisine ve arılardan ürkünce şuursuz bir şekilde koşmaya başlar eurydike... bir yılana basar dikkatsizce ve yılan sokup öldürür kendisini... yunan mitolojisinde ölüler "ölüler diyarı" olarak bilinen cehenneme gider...

bu tanrılara pek de yakışmayan ölüme kahrolur orpheus çünkü çok aşıktır eurydike ye ve kimsenin cesaret edemediği ölüler diyarına gitmeye karar verir... gider de... çok berbat bir yer olan ölüler diyarında lirini çalmaya başlayınca, oradaki bütün yaratıklar ve hatta ölüler diyarının tanrısı olan hades bile mest olurlar orpehus un lirini duyunca ve "madem bu kadar seviyorsun eurydike yi, sana vereceğiz onu, ama bir şartımız var, önden yürüyeceksin ve burayı terk etmeden asla onun yüzüne bakmayacaksın" der hades... neden ki!...

orpheus çaresizce kabul eder tabii ne yapsın... yola çıkarlar ama içine bir kurt düşer ve "ya vermemişlerse bana eurydike yi" diye düşünür... yahu ne gerek var bu gizemli isteklere anlamış değilim... verdiniz kızı madem bir sürü şarta şurta ne gerek var... neyse, içi içini yer ve döner arkasına bakar eurydike ye... baktığı anda ölür eşi bir kez daha... bu sefer ölüler diyarına almazlar artık...

offenbach ın orpheus in the underworld operası da işte bu olayı anlatmaktadır...



orpheus eurydike ye çok aşık olduğu için, diğer kadınlar tarafından öldürülmüştür bir rivayete göre... galiba orpheus ölüler diyarını ziyaret ettiğinde çok fazla şey öğrenmiş ve bu öğrendiklerini nedense sadece erkeklere gizlice anlatmaya başlamış... (ne öğrendi acaba merak ettim)... sadece erkeklere anlattığı için kadınlar çok bozulmuşlar ve kendilerini küçümsenmiş hissetmişler çok... bunun üzerine öldürmüşler orpheus u... ilginç...

orpheusun ölümü

orpheus ölünce, kadınlar cesedini parçalarlar ve nehre atarlar!... e yuh yani artık... ne kadınlar var... ortamda başka erkek yoktu galiba... orpheusun ceset parçaları lesbos olarak bilinen bir adaya kadar ulaşır... tabii meşhur liri de... lesbos adası sakinleri kendisine bir cenaze töreni yaparlar... orpheusun mezarından bile lir sesi yükseldiği rivayet edilmektedir ve lesbos adası bu sebeple lirik sanatın yurdu olarak kabul edilmektedir...

lyria

lesbos neresi mi? uzaklarda değil, burnumuzun dibindeki midilli adası oluyor kendileri... olay efeste geçiyor ve büyük ihtimalle parçalayıp attıkları nehir de bizim büyük yada küçük menderestir... o da burnumuzun dibindeki selçukta...

orpheusun ölümünden sonra, tanrılar hayran oldukları lirini gökyüzüne taşımışlardır ve orpheusun liri bugün lyria takım yıldızı olarak bilinmektedir... kartal takım yıldızı olarak da bilinmektedir ve yazın gökteki en parlak yıldızlardan biri olan vega bu lyria takım yıldızına aittir... yaz geçmeden bakın...