orta çağdan günümüze hurdy gurdy

“Jeune fille à la vieille”, by Jules Richomme (1882)

hurdy gurdy, 12. yüzyıl öncesine ait yaylı bir çalgıdan köken aldığı düşünülen oldukça eski bir müzik aleti... ilk ortaya çıktığı yer; bazı kaynaklara göre avrupa ama orta doğu orijinli olduğu konusunda neredeyse fikir birliği var gibi... üstelik atasının rebab olması da kuvvetle muhtemel... gerçi köken araştırmalarında bu kadar gerilere gidilmesi ne derece doğrudur bilmiyorum çünkü nihayetinde bütün enstrümanları en eski bir kaçına bağlayıvermek de biraz mantıksız geliyor bana... rebabın aşırı değişmiş bir hali oluyor bu durumda...

çok daha eski resimler mevcut ama ben birbirlerine benzeliklerinden dolayı jules richomme ye ait 1882 tarihli yukarıdaki tabloyu ve günümüze ait aşağıdaki fotoğrafı paylaşmayı istedim... aşağıdaki fotoğraf ise günümüzün ünlü folk rock grubu eluveitie nin gözde elemanı anna murphy ye ait... yazının sonunda bir videosunu paylaşırım mutlaka ama şimdilik şunu söylemek gerekir ki; 133 yıl öncesi ile günümüz arasında çok şey değişmiş olabilir ama işin özü aynı sonuçta...

Anna Murphy - Eluveitie

hurdy gurdy nin atası sayılabilecek en eski enstrüman aslında organistrum... daha eskilere gidip de alakasız sonuçlara varmak bence hatalı... organistrum gitara benzer bir şekle sahip ve tuşları sap kısmında... tek sesli bir enstrüman ve sesin çıkmasını sağlayan teker çok daha küçük... her iki enstrümanda da kolla çevrilerek döndürülen bu teker, yaylı çalgılardaki yayın (arşe) yerine geçiyor... organistrum oldukça büyük bir enstrüman olduğu için iki kişi çalınmakta idi...

Organistrum

iki kişi tarafından çalınan başka enstrüman var mı acaba diye kafa yordum ama bulamadım... bir enstrümanın iki kişi tarafından çalınması gerçekten kolay bir şey değil... bu sebeple olsa gerek, sonraki dönemde organistrum ufalmaya başlamış ve sonunda tek kişinin çalabileceği boyutlara inmiş... organistrumun yavaş yavaş hurdy gurdyleşmeye başlayan ilk örneklerine özellikle ispanya ve fransada rastlanmaktaymış... sonuçta solo ve daha hızlı çalınabilen haline kavuşmuş ve farklı dillerde farklı isimler almakla birlikte, en çok bilinen adı ile hurdy gurdy doğmuş...

Organistrum - San Miguel de Estella, Navarra - İspanya

organistrumdan hurdy gurdy e geçiş doğal olarak birden bire olmamıştır... bu değişim sürecinde organistrum ve hurdy gurdy yanında symphonia olarak bilinen ve orta çağda kullanılmış olan üçüncü bir farklı form da mevcut...

Symphonia (ferrebeekeeper.wordpress.com)

doğumu rönesans öncesinde gerçekleşen hurdy gurdy, rönesans ile birlikte popülerlik kazanmaya başlamış ve en çok kullanılan çalgılardan biri olmuş... bu dönemden itibaren kullanılan hurdy gurdy lerde artık sap ses kutusunun üzerindedir ve eskisine oranla oldukça kısadır...

rönesansın son dönemlerinde kullanılan 2 farklı tipi mevcut bu çalgının... birinde şekil daha çok gitara benzerken, diğer tipinde şekil lavtaya benzemektedir. lavta (lute) tipli olanın daha çok fransada yaygın olduğu söyleniyor...

uzh i ya li moloda, tonkopriaditsa byla



matthias loibner, hurdy gurdy ustalarından biri olarak kabul ediliyor ve aşağıdaki video da ona ait geleneksel kullanıma ait bir diğer önemli örnek...



17. yüzyılın sonlarına doğru müzikten beklenti hızla değişti ve çok seslilik ağır basmaya başladı... bu sebeple hurdy gurdy de bu beklentiyi karşılayamaz hale geldi... sonuçta diğer enstrümanların ön plana çıkmasıyla yavaş yavaş unutulmaya başlandı ve yüksek sosyete tarafından değil de daha alt sınıf halk tarafından çalınır ve dinlenir oldu...

ama!... denince bilirsiniz işler değişir birden:)... yakın tarihte yeniden gündeme geldi ve çok kullanılır oldu... zannedersem işin içine "biraz" teknoloji de girdi ama emin de değilim çünkü bu alet tam olarak nasıl sesler çıkarabiliyor yada bu işin ustaları nasıl sesler çıkarabiliyorlar bilmiyorum... aşağıdaki video bugünlerde sosyal paylaşım sitelerinde çok görünür oldu ve "orta çağın elektro gitarı" gibi ifadeler geçiyor... orta çağın elektro gitarı demek ne derece doğrudur bilmiyorum ama buna karşı çıkanlar "ne ilgisi var bunun elektro gitarla yahu" diyen çağımız gitarcıları:)... olaya biraz da farklı yönden bakmak lazım diye düşünüyorum; yapı olarak evet elektro gitarla alakası yok ama çıkardığı sesi orta çağ koşullarında düşününce, evet bir benzetme olarak o dönemin ilginç seslerinden kabul edilebilecek bir sese de mevcut...

omen - guilhem desq



yukarıdaki videoyu sosyal paylaşım sitelerinde görünce ve insanların çok da ilgisini çektiğini anlayınca bu paylaşımı yapmaya gerek duydum çünkü aslında hurdy gurdy bizim çok iyi bildiğimiz, yıllardır çok beğenerek dinlediğimiz bir enstrüman... müzikle iç içe olan bir çok müzisyen bile nedense "yeni keşfedilmiş orta çağ enstrümanı" muamelesi yapmış! şaşırdım... aşağıda aslında çok da iyi bildiğimiz bir örneğini paylaşacağım... çok dinledik, çok da severek dinledik aslında uzunca bir süredir... loreena mckennitt in santiago parçasında kullanılmış olan bir enstrümandır... 01:45 den itibaren ara ara sololarını izleyebilirsiniz... ayrıca diğer enstrümanlara da dikkat edin derim izlerken...

loreena mckennitt - santiago



hurdy gurdy çalınması öyle pek de kolay olmayan, fotoğraflarda görüldüğü gibi basit olmayan, biraz karmaşık bir ensrüman... benim çok fazla detaya girmem oldukça zor çünkü uzun uzun anlatmak lazım burada... eğer çok ilgilenen varsa, aşağıda bağlantısını verdiğim sayfada oldukça detaylı bir şekilde anlatılıyor bütün mekanizma... benim gariban bloğumda o derece detaya girmek abesle iştigal olur:)... bunun yanında olympic musical instruments benim bulabildiğim en önemli, belki de tek üretici...

http://www.hotpipes.com/hgdemo.html

günümüzdeki en bilinen halini de ekleyip bitireyim... günümüzde bir çok grup ve sanatçı kullanmaya başladı bu enstrümanı ve çok da iyi oldu bence... eskilerin bir kenara atılmaması ve zamana uyarlanarak değerlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum renklerin kaybolmaması ve yok olup gitmemesi açısından...

Eluveitie - Thousandfold - Live Hellfest 2010