salieri vs mozart

herhangi bir duygunun yada durumun bir şekilde yorumlanıp aktarılması sürecidir sanat... bu süreç sonunda ortaya konulan ürün de sanat eseri oluyor tabii... tüm bunları yapan da sanatçı... sanatçının yetenekleri ve hayal gücü giriyor burada devreye... yani ortada herhangi bir "şey" var, sanatçı da o şeyi yetenekleri ve hayal gücü ile ince ince işleyip, yorumluyor... en temel ve basit hali ile sanat; yorumlamaktır, yaratmak değildir... yaratıcı olmak da yaratmak değildir, mevcut olandan yeni yorumları başarıyla türetebilmektir yaratıcı olmak... yaratıcı olmak, yetenektir aslında... yaratı diyorlar, o da aslında eserdir...

konu "yaratmak allaha mahsustur" da değil... konu, insanın küçüklüğü!... insan küçük ve evrensel ölçülerde göreceli yeteneksiz ve aptal olduğu için yaptığı sanatı ve bilimi de abartmamak gerekir... insan halimizle biz en fazla çevremizi biraz algılayabiliriz, o kadar... algıladığımız o "biraz" ile yapabildiğimiz bilim ve sanat da olduğu kadar olur... konu o... insan kim? yaratmak kim?... kötü sanatçılar kopya ederler, iyi sanatçılar ise en fazla yorumlayıp, tasvir ederler çünkü insan sanat yaparken doğal olarak bildiğini ve gördüğünü anlayıp, yorumlamakta ve hayal gücünün izin verdiği ölçüde o bildiğini yeniden tasarlayıp, eser olarak ortaya koymaktadır... mağara insanı da gördüğünü çizmiştir duvarlara... insan en fazla çiçek resmi yapabilir... çiçek yaratamaz..

konu tam olarak bu değil ama sanatın arkasında yatan gerçeklerin subjektifliğinin çok iyi anlaşılması lazım... bir bakışa göre yaratmak, bana göre yorumlamak, duygu, hayal gücü ve yetenek... tüm bunların hayata geçmesi için ise ilham!... sanat budur işte...

tabii çok daha objektif olan -yada daha somut bir biçimde bilinen diyelim- yetenek ve çalışmak da sanatın en önemli unsurları arasında... yani "hayal gücüm harika, ilham da tam vaktinde geldi, sanatçı oldum!"... öyle olmuyor işte... ne demiş pablo picasso? "ilham denen kavramın varlığı kesin, önemli olan insanı çalışırken yakalaması!" böyle demiş usta... yabana atmamak lazım... 

ilham denen şey her ne ise; görüleni, duyulanı ve hissedileni hayal gücü çerçevesinde değiştirip yorumlamaya neden olmaktadır...

özetle; sanatçı bir şeyleri aktarmak için çok çalışırken, tam da vaktinde ilham geliyor, hayal gücü o şeyleri yorumluyor, eğiyor, büküyor ve bu süreç sonunda -adına yaratmak deyin yada yorumlamak- ortaya bir aktarım ürünü yani eser çıkıyor...

peki ya o hayal gücünün derinliği yada özellikle o ilham denen şey tanrısal ise!... işler değişiyor değil mi?...

[yukarıda insan yaratamaz dedim, şimdi de tanrısal dedim ya!... yazı entelektüel olmaktan çıktı gitti:)...]

tanrısal bir güçle, tanrısal bir ilham ile yada tanrı vergisi bir hayal gücü ile yorumluyorsa sanatçı?... henüz bilinmeyeni aktarabilme ve bu sebeple yaratabilme gücüne sahip olabilir mi?... neden olmasın?... bunu yapabilen sanatçı var mı?...

varmış... hatta belki de çok var... ustalarca tescilli olanı: mozart... wolfgang mozart...

salieri ve mozart

wolfgang amadeus mozart olarak biliyoruz ve o muhteşem filme de sadece amadeus adı verilmişti ama "amadeus" un aslında bestecinin adı olmadığını unutmamak gerekiyor... amadeus yani "tanrı tarafından sevilen" tanımlaması mozartın tanrısal bir güç ile yorumlamakta olduğunu ifade etmek için kullanılmıştır... deus yada dios tanrıdır bilindiği gibi... amar, amor vs de bilindiği gibi sevmektir bir çok latin kökenli dilde... amadeus ise tanrı tarafından sevilmektir... tanrı seviyor o kişiyi ve ilham veriyor...

tanrım neden böylesine şımarık ve kibirli bir çocuğa böylesine tanrısal bir istidat bahşettin! tanrının sesini duyuyor, o sesi notalara döküyor bu adam, inanılmaz bir şey bu!

böyle demiş ya antonio salieri mozart için... kim bilir, belki de hayretle ve hayranlıkla sarf ettiği bu sözler sebebiyle, katilliğe kadar vardırılan suçlamalara hedef olmuş ve oluyor salieri...

mozartın notalarını dinlediğinde, çılgına dönüyormuş!... belki de hayran kalıyordu?...

zerre kadar inanmadığım psikoloji (yada psikiyatri mi?) bilimi adını bile koymuş: salieri kompleksi...

malum, salieri mozart zamanında yaşama şanssızlığına sahiptir, ama onun kadar büyük olacak yeteneği yoktur... ayıp değil, yoktur... üstelik salieri mozartın ne derece büyük bir yetenek olduğunun bilincinde olabilecek kadar da büyük bir bestecidir... düşünsenize! aslında vasat üstüsünüz ama rakibiniz kadar büyük ve yetenekli değilsiniz... ondan daha üstün olabilmeniz asla mümkün de değil!... ve bunun farkındasınız... gel de çıldırma vakası...:)

salieri, muhteşem bir besteci bence... evet, saray müzisyeni... o ayrı... ve bence salieri, mozarttan büyülenmiş... mozartta resmen tanrısal bir şeyler bulmuş ve belki de gerçekten bu dile de getirmiş...

söylendiği gibi onu kıskanmış mıdır? tabii ki kıskanmıştır... neden kıskanmasın? gayet normal bir şey değil mi?... salieri mozartı öldürmüş müdür söylendiği gibi? bilmiyorum ama öldürmek istemiştir... bunu da ben gayet normal karşılıyorum...

salieri kompleksi ile nedense sürekli paralel gösterilen dunning-kruger sendromu  aslında birbirinden çok da farklı değil mi?... dunning-kruger sendromundan muzdarip bir kifayetsiz muhteris aslında tam bir ahlaksız iken, salierinin durumu gerçek bir çaresizlik değil mi?...

hırslı olmakla birlikte yetersizlik içinde kıvranan oluyor kifayetsiz muhteris... yetersiz derken, yokluklar içinde kıvranan değil, aman yanlış anlaşılmasın... bolluk içinde zeka ve yetenek sıkıntısı çeken demek oluyor...

niteliksiz insanlar; ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark edemezler, niteliklerini abartma eğilimindedirler, gerçekten nitelikli insanların niteliklerini görüp anlamaktan da acizdirler, eğer nitelikleri belli bir eğitimle artırılırsa, aynı niteliksiz insanlar, niteliksizliklerinin farkına varmaya başlarlar... böyle diyor dunning-kruger...

justin kruger ve david dunning e göre: "cehalet, bireyin kendine olan güvenini artırır"

nedense şu kifayet ile hırs çok nadiren bir araya gelir, o zaman da ortaya mozart çıkar... yada salvador dali, paganini, van gogh, garcia marquez vs vs vs...

mozart hem kifayetli hem de muhteris muhtemelen... peki salieri? kifayetsiz mi? o da değil!...

kifayetsiz muhterisler tavuk gibidirler... uyduruk bir yumurtayı çıkarana kadar, ortalığı ayağa kaldırırlar... kazlar ise çok daha iyi bir yumurtayı sessiz sedasız yumurtlarlar...

salieri bir tavuk mu? değil kesinlikle...

salieri kompleksi çok tehlikeli eylemler doğurabilir, ortadan kaldırmak gibi! tabii psikoloji bilimine göre yada bir film yönetmenine göre!...

wolfgang amadeus mozart

gündelik hayatta da toplumca normal bulunmayan davranışlar sergilermiş mozart... mesela gaz çıkarma gibi... eline gaz çıkarıp, koklarmış... yada kedi gibi miyavlarmış durup dururken... masaya çıkıp miyavladığı rivayet ediliyor... yine psikoloji ilmine göre, mozartta ilgi ve dikkat eksikliği yanında hiperaktiflik de mevcut...

bunların doğruluğu belki tartışılabilir ama tartışılamayacak konu, mozartın bir dahi oluşu... gündelik yaşamındaki tuhaf davranışları büyük ihtimalle doğrudur ama asıl doğu olan, bestelerken yada müzik icra ederken başka bir dünyaya geçiyor olmasıdır...

paralel evren filan deniyor ya! belki de oraya geçiyordu...

toplumla ve toplumun bakış açısıyla sürekli kavgalıydı... oldukça da sivri dilli idi...

üç yaşındayken ilk bestesini yapan, altı yaşında da ilk konserini veren adamdan ne beklenebilir? tabii ki eline osurup koklar, masaya çıkıp, miyavlar...

miyavlar ama masondur mozart ve haydn ile aynı locadadır... dindardır ve katoliktir...

sadece türk marşı ile sınırlı değildir mozartın türklere olan ilgisi... viyanadaki türk elçisin kızı zaide için de opera bestelemiştir... türklere de besteci sorun, birinci yada ikincidir her zaman için... beethoven ile yarışır birincilikte... böyle ilginç bir adam mozart...

requiemi bestelerken ölmüştür... bu sebeple yarım kalmıştır... mozart kendi ölümünü düşünerek, hasta yatağında başlamıştır bu bestesine ve bir rivayete göre dünya dışı bir varlık kendisine ilham getirmiştir...

bir diğer rivayete göre ise -amadeus filmi-; mozart parasız kalmıştır... salieri, kimlik değiştirerek mozarta ulaşır ve kendisinden bir ölüm marşı bestelemesini ister... (genel olarak hristiyanlıkta cenazede çalınan ilahidir requiem) oldukça da yüksek bir meblağ teklif eder mozarta ki çekici olsun... vay adi vay:)... neyse...

burası çok önemli; salieri mozartı çok iyi tanımaktadır! mozartın bestelerini yaşayarak yaptığını bilmektedir ve planına göre mozart bu besteyi yapmak için ölümü yaşamak zorundadır!... salieri o kadar büyük bir dehadır ki! mozartın bu besteyi yaparken ölümü tadacağını çok iyi bilmektedir ve planı tutar! mozart ölür...

mozart, salierinin müziği ile dalga geçmiştir, bu biliniyor çünkü herkesin ortasında olmuştur bu... ama salierinin mozart besteleri hakkında olumsuz konuşup konuşmadığı bilinmemektedir... eğer söylediyse, söyledikleri yukarıda duruyor işte... olumsuz da değil söyledikleri, resmen öve öve bitirememiş...



antonio salieri

salierinin müziği o dönemde bir çok ülkede seslendiriliyordu ve çok da beğeniliyordu... salieri hiç de yabana atılacak bir besteci değildir...

italyada doğmuş, 15 yaşında kilise korosuyla viyanaya gitmiş ve ölene kadar da viyanada kalmıştır... saraya davet edilmiş, beğenilmiş ve sarayda en üst mertebeye kadar yükselmiştir...

schuberti yetiştirmiştir... beethoven a dersler vermiştir...

okuduğum bir çok ciddi kaynağa göre mozartın oldukça yakın bir dostudur...

amadeus filminden önce inanılan en önemli rivayet ise, salierinin çok kıskandığı mozartı zehirleyip ortadan kaldırması idi... tarihte böyle bir şey de olmamış...

bazı kaynaklarda şu yazıyor: mozart, yaşadığı dönemde aristokratlarla hiç barışık değildi!... eğer mozart zehirlenerek yada başka bir şekilde ortadan kaldırıldıysa, bunu aristokrasi yapmıştır ve zavallı salierinin üzerine atmıştır...

mozartın dahi mi yoksa çok iyi eğitim almış çalışkan bir besteci mi olduğu konusunda farklı görüşler mevcut... ben, öğrendikçe paylaşan gariban bir blogçu olarak bunu asla bilemem ama nobel ödüllü (sanki çok matah bir ödül de) albert schweitzere göre: bütün dahiler göklere uzanırken, mozart gökten inmiştir... vardır bir bildiği bu adamcağızın da...

ben tüm bunları yazıyorum ama çoğunun da safsata olduğundan eminim... neden yazıyorsun peki derseniz; öncelikle, tarihte gerçekten hangi iddianın yaşanmış olabileceğini kesin olarak bilmemiz mümkün değil! mesela ben inanmasam da salieri mozartı çok kıskanıp öldürmüş olabilir... bir diğer sebep de şu, ister amadeus filmi olsun, isterse rimsky korsakovun mozart ve salieri operası olsun, yalan dolan da olsa, ortaya atın bir çamur! bütün dünya inansın ve yüzlerce yıl konuşsun!... her şey yalan da olsa, ortadaki tek kesin gerçek bu işte... bizim tabirimizle, çamur at izi kalsın...

diğer konu da şu: hangi kesimden olursa olsun, insanlar dilden dile, kulaktan kulağa bir şeyleri yaya yaya bütün dünyaya kabul ettirebiliyorlar!... herkesin dilinde "dahi mozart" lafı dolanıyor... nedir dahi yahu?... gökten inmişmiş de! tanrısalmışmış da! uzaydan gelmişmiş de vs vs vs... yahu en başta mozarta ayıp!... onun emeklerine ayıp!... bakın kendisi ne diyor bu konuda:

insanlar sanatımın bana çok kolay bir biçimde geldiğini düşünerek büyük hata ediyorlar... hiç kimse besteciliğe benim kadar zamanını ve düşüncelerini adamamıştır... geçmişten şimdiye kadar yaşamış hiç bir büyük besteci olmasın ki, onun eserlerini defalarca kere çalışmış olmayayım...

özetle, bence; şu paylaşımda bahsettiğim konular dünya tarihinin çok önemli olayları!... kişiler ise dünya tarihinin çok büyük insanları!... evrensel anlamda yapılmış olan en büyük eserler ve yaşamış olan en büyük besteciler!... dünya tarihinin devasa kilometre taşlarından bahsediyoruz!... ciddi, çalışkan, yetenekli büyük insanların sanat eserlerinden bahsediyoruz...

iyi mantı yapamayan hatice teyzenin, muhteşem mantı yapan komşusu fadimeyi kıskanıp ortadan kaldırması değil konu!... ne sendromu, ne kompleksi sayın psikoloji (psikiyatri?) alimleri!... ve sadece bir film olan amadeus üzerinden mozart hayranlığı ve salieri düşmanlığı yapan bilimum entel dantel tayfası!...

döneminin bir numarası antonio salieri... karşısında ise dünya müzik tarihinin bir kaç devinden biri mozart... bence, salieri amerikan filmcilerinin mutlaka olmasını istedikleri kötü adam olarak seçilmiş bulunan bir günah keçisi:)...